[NL]
Het historische stations-/wachthuisje van de RTM, althans een reconstructie daarvan, staat weer op z'n plaats aan de buitenhaven van Middelharnis, bij de eerder gerestaureerde veersteiger. Een mooi gezicht, met veel geschiedenis daarachter. We praten u graag een beetje bij over dit leuke "huusje op 't hoad van Menheerse".
"Hoezee, hoezee, de tram rijdt op Flakkee, Kijk, kijk, daar komt ze aan! Ze blijft hier even staan! Stap in, stap in en rij maar mee!" Met dit liedje werd de allereerste tram op Goeree-Overflakkee op station Middelharnis onthaald door een koor van schoolkinderen. Aan boord bevond zich een prominent gezelschap. Uitgenodigd waren onder andere de minister van Waterstaat, de Commissaris van de Koningin, leden van Provinciale Staten en de Tweede Kamer en alle burgemeesters uit plaatsen langs de route van Rotterdam naar Goeree-Overflakkee. De gasten hadden zich die ochtend verzameld op het station van de Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij (RTM) aan de Rotterdamse Rosestraat, waar de feesttram om 9.25 vertrok naar Hellevoetsluis. Daar werd overgestapt op een schip dat iets na elven in Middelharnis arriveerde en begon aan een eerste rit over het eiland.
Het was 30 april 1909. Een bijzondere dag, want die ochtend was op Paleis Noordeinde prinses Juliana geboren. De toekomst van de monarchie was gered en ook voor Goeree-Overflakkee zag de toekomst er zonnig uit. Het eiland was nu stukken beter bereikbaar, een flinke vooruitgang voor inwoners, bezoekers en vooral ook voor de boeren op het eiland die gemakkelijker hun vee en landbouwproducten zouden kunnen afzetten.
De RTM was in 1878 opgericht door twee Gelderse ondernemers. Zij wonnen de Rotterdamse aanbesteding voor de aanleg en exploitatie van paardentramlijnen in de stad. Het bedrijf breidde snel uit, maar trok zich in 1904 terug uit het stadsvervoer om zich te concentreren op het vervoer van en naar de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Hier was vraag naar, onder andere door arbeiders die in Rotterdamse haven gingen werken. Er werd een netwerk van stoomtramlijnen aangelegd in onder meer de Hoeksche Waard (1898), op Schouwen-Duiveland (1900) en Voorne-Putten (1905) Om de verbindingen op de eilanden op elkaar aan te sluiten, werden ook veerdiensten opgezet. In 1909 was ook Goeree-Overflakkee aan de beurt.
In de jaren daarvoor was hard gewerkt aan de voorbereidingen. Zo was er een speciale tramhaven gegraven door Rijkswaterstaat, naast de buitenhaven van Middelharnis. Vanuit deze Rijkstramhaven konden passagiers van de RTM-veerdienst overstappen op de tram. Het ponton met loopbrug waarop reizigers konden uitstappen is onlangs in ere hersteld. In de haven is ook nog een aantal dienstwoningen van Rijkswaterstaat te zien, zoals de woning van de voormalige Rijkshavenmeester.
In Middelharnis was een prachtig en opvallend groot station gebouwd, net buiten het dorp. Op deze locatie – waar tegenwoordig het gemeentehuis van Goeree-Overflakkee staat – werden onder meer een werkplaats, een remise en een watertoren gebouwd. Die laatste was nodig om ketelwater voor de stoomlocomotieven op te slaan. Het water werd door de RTM opgepompt uit de duinen bij Ouddorp, er was namelijk nog geen waterleiding op het eiland. Ook in Ooltgensplaat en Ouddorp waren watertorens gebouwd voor dit doel. In Middelharnis en Sommelsdijk had de RTM ook dienstwoningen gebouwd voor haar medewerkers. De bedrijvigheid in het stationsgebied van Middelharnis trok ook nieuwe bebouwing aan. In 1912 werd er een hotel gebouwd en een aantal jaren later ook een Rijks Hoogere Burgerschool (HBS) en een veiling.
Op het eiland werd in totaal zo’n 45 kilometer tramspoor aangelegd, vaak naast bestaande wegen. Omdat de wegen en de wegbermen op het eiland smal waren werden daarvoor stroken aangrenzend land onteigend. Er waren twee lijnen op het eiland: vanuit Middelharnis naar Ouddorp via Sommelsdijk, Dirksland, Melissant, Stellendam en Goedereede. En de andere kant op, vanuit Middelharnis via Nieuwe-Tonge en Oude-Tonge naar Ooltgensplaat, op het oostelijke puntje van het eiland. Speciaal voor het goederenvervoer waren er verbindingen aangelegd naar de havens van Dirksland, Oude-Tonge en Ooltgensplaat. Ook was er een ‘ijslijntje’ aangelegd bij Stellendam, om als alternatief te dienen voor het geval de tramhaven van Middelharnis bij strenge vorst niet bereikbaar zou zijn. Waar het traject obstakels als dijken en kanalen kruiste, werden coupures in de dijk gemaakt en trambruggetjes aangelegd. Voor de trambrug in de haven van Dirksland had de RTM een eigen brugwachter in dienst. Schepen moesten wachten totdat de tram was gepasseerd. Personentrams kregen prioriteit boven de scheepvaart, zo was de regel.
Vergeleken met het fraaie station van Middelharnis en de bedrijvigheid daaromheen waren de andere haltes op het eiland een stuk soberder. De RTM bouwde haltegebouwtjes in onder meer Oude-Tonge, Goedereede en Ouddorp en verpachtte deze aan café-uitbaters. Daarnaast waren er particuliere ‘stationscafe’s’, waarbij in een bestaand café een wachtruimte voor passagiers werd ingericht. Zowel de RTM-pachters als de particuliere ondernemers traden op als agent van de RTM. Zij regelden de verzending en ontvangst van goederen, inclusief ophalen en bezorging. Ook verkochten ze maandabonnementen. Losse kaartjes kon je, behalve op de grote stations, alleen bij de conducteur kopen. De komst van de tram had veel voordelen voor de bewoners. Vroeger waren ze aangewezen op vervoer over het water. Er was een dagelijkse bootverbinding met Rotterdam en Dordrecht, maar daarvoor moest je wel eerst naar de haven van Middelharnis of Ooltgensplaat.
Bron (fragmenten): IGO (
visit link)
[EN]
The historic station/guardhouse of the RTM, at least a reconstruction of it, is back in its place on the outer harbor of Middelharnis, at the previously restored ferry dock. A beautiful sight, with a lot of history behind it. We would like to tell you a bit about this nice "huusje op 't hoad van Menheerse" (house on the head of Menheerse).
"Hoezee, hoezee, de tram rijdt op Flakkee, Kijk, kijk, daar komt ze aan! Ze blijft hier even staan! Stap in, stap in en rij maar mee!" ("Hoozee, hoezee, the tram is driving on Flakkee, Look, look, here she comes! She will stop here for a while! Get in, get in and ride along!")
With this song, the very first tram on Goeree-Overflakkee at Middelharnis station was welcomed by a choir of school children. There was a prominent company on board. Invited were the Minister of Water Management, the Queen's Commissioner, members of the Provincial Council and the House of Representatives and all mayors from places along the route from Rotterdam to Goeree-Overflakkee. The guests had gathered that morning at the station of the Rotterdamsche Tramweg-Maatschappij (RTM) on the Rosestraat in Rotterdam, where the party tram left for Hellevoetsluis at 9.25 am. There they transferred to a ship that arrived in Middelharnis a little after eleven and started a first trip across the island.
It was April 30, 1909. A special day, because that morning Princess Juliana was born at Noordeinde Palace. The future of the monarchy was saved and the future also looked bright for Goeree-Overflakkee. The island was now much more accessible, a major improvement for residents, visitors and especially for the farmers on the island, who could more easily sell their livestock and agricultural products.
The RTM was founded in 1878 by two entrepreneurs from Gelderland. They won the Rotterdam tender for the construction and operation of horse tram lines in the city. The company expanded rapidly, but withdrew from urban transport in 1904 to focus on transport to and from the islands of South Holland and Zeeland. There was a demand for this, among others by workers who went to work in the port of Rotterdam. A network of steam tram lines was built in, among others, the Hoeksche Waard (1898), on Schouwen-Duiveland (1900) and Voorne-Putten (1905). Ferry services were also set up to connect the connections on the islands. In 1909 it was also Goeree-Overflakkee's turn.
In the years before that, a lot of work had been done on the preparations. For example, a special tram harbor was dug by Rijkswaterstaat, next to the outer harbor of Middelharnis. Passengers from the RTM ferry service could transfer to the tram from this Rijksstramhaven. The pontoon with footbridge on which travelers could disembark has recently been restored. A number of Rijkswaterstaat service houses can also be seen in the port, such as the home of the former Rijkshavenmeester.
A beautiful and remarkably large station had been built in Middelharnis, just outside the village. A workshop, a depot and a water tower were built at this location – where the town hall of Goeree-Overflakkee now stands. The latter was needed to store boiler water for the steam locomotives. The water was pumped up by the RTM from the dunes near Ouddorp, because there was no water pipe on the island yet. Water towers were also built for this purpose in Ooltgensplaat and Ouddorp. In Middelharnis and Sommelsdijk, the RTM had also built service houses for its employees. The activity in the Middelharnis station area also attracted new buildings. In 1912 a hotel was built and a few years later also a Rijks Hoogere Burgerschool (HBS) and an auction.
A total of about 45 kilometers of tram tracks were built on the island, often next to existing roads. Because the roads and roadsides on the island were narrow, strips of adjacent land were expropriated for this. There were two lines on the island: from Middelharnis to Ouddorp via Sommelsdijk, Dirksland, Melissant, Stellendam and Goedereede. And in the other direction, from Middelharnis via Nieuwe-Tonge and Oude-Tonge to Ooltgensplaat, on the eastern tip of the island. Especially for freight transport, connections were built to the ports of Dirksland, Oude-Tonge and Ooltgensplaat. An 'ice line' was also constructed at Stellendam, to serve as an alternative in case the tram port of Middelharnis would not be accessible in severe frost. Where the route crossed obstacles such as dikes and canals, denominations were made in the dike and tram bridges were constructed. The RTM employed its own bridge operator for the tram bridge in the port of Dirksland. Ships had to wait until the tram had passed. Passenger trams were given priority over shipping, that was the rule.
Compared to the beautiful station of Middelharnis and the activity around it, the other stops on the island were a lot more sober. The RTM built stop buildings in Oude-Tonge, Goedereede and Ouddorp, among others, and leased them to café owners. In addition, there were private 'station cafes', where a waiting area for passengers was set up in an existing cafe. Both the RTM tenants and the private entrepreneurs acted as agents of the RTM. They arranged the shipment and receipt of goods, including collection and delivery. They also sold monthly subscriptions. You could only buy individual tickets from the conductor, except at the major stations. The arrival of the tram had many advantages for the residents. In the past they were dependent on transport by water. There was a daily boat connection with Rotterdam and Dordrecht, but for that you first had to go to the harbor of Middelharnis or Ooltgensplaat.
Source (fragments, in Dutch): IGO (
visit link)