"De KAPEL van het "Sint Elisabeth's Gasthuis" is achter de ziekenhuisvleugel gesitueerd en met het koor op de Zwarteweg gericht. De kapel is goed zichtbaar vanuit het noorden en vanuit de westelijk van het complex gesitueerde wijk Lombok. Met de bouw van de door J.W. Boerbooms (1849-1899) ontworpen kapel werd in 1897 begonnen. In dat jaar werd de onderbouw gerealiseerd. In 1904-1905 werd de bovenkapel gerealiseerd door architect W.G. Welsing die hierbij waarschijnlijk het ontwerp van Boerbooms aanhield.
Het gebouw is met het koor op het westen gericht en kan getypeerd worden als een zogenaamde dubbelkerk, bestaande uit een onderkerk met daarboven de eigenlijke kapel. In de in 1897 gebouwde onderkerk werden ondermeer een sectieruimte, een rouwkapel en een lijkenhuis ondergebracht.
De onderkerk werd door Boerbooms ontworpen. Na zijn overlijden in 1899 nam W.G. Welsing het project over. Met de bouw van de bovenkerk werd in 1904 begonnen.
Omschrijving
De bovenkerk bestaat uit een driebeukig halleschip met vijf traveeën. Het éénbeukige koor heeft een enkele koortravee en een 5/8 sluiting. Aan elke zijde heeft het koor een kapel met drie sluitingszijden die zowel op de sluitingswand van de zijbeuk als op de zijwand van de koortravee aansluit. De kapellen hebben elk een verdieping. De onderbouw hoort bij de onderkerk, de bovenbouw doet dienst als sacristie (zuidkapel) en bergruimte (noordkapel). De in baksteen in kruisverband opgetrokken kerk heeft over de hoofdbeuk en het koor een zadeldak met schilden boven de koorsluiting. De zijbeuken hebben per travee een dwarsgeplaatst schilddak dat op de hoofdkap aansluit. Op de nok van het dak is op de overgang van schip naar koor een slanke dakruiter met achtzijdige spits geplaatst. De daken zijn gedekt met leien in maasdekking. De steunberen hebben in de onderbouw een versnijding met afzaat, die zich op de muren voortzet als waterlijst (hardsteen). Een tweede versnijding met afzaat treffen we aan op het niveau waar de onderdorpels van de vensters van de bovenkapel zijn gesitueerd en deze afzaten zijn ook weer verbonden met een waterlijst, die zelf weer verbonden is met de onderdorpels van de vensters. Hierboven zijn de steunberen voorzien van een overhoeks geplaatste bakstenen pinakel met een hardstenen piramidevormige inzwenkende bekroning. Daarboven zijn de steunberen gedecoreerd met een casement met driepasboog in de top en de steunberen sluiten af met een hardstenen ezelsrug met kruisbloem, overgaand in de dekplaat. De flankerende dakkapellen hebben zowel in de eerste als in de tweede bouwlaag korfboogvensters en sluiten af met een hardstenen balustrade bestaande uit een reeks driepasboogjes met deklijst tussen bakstenen hoekpenanten met weer piramidevormige hardstenen bekroningen. De kapellen hebben een plat zinken dak. De zijbeuken hebben in de onderbouw per travee een breed korfboogvenster. De onderverdieping van het koor heeft in de sluitingszijde een getoogde deur en daarboven blinde nissen met gekoppelde spitsbogen op een hardstenen kraagsteen. De bovenkerk heeft spitsboogvensters met kwarthol profielen in de dagkanten en natuurstenen geboorte- en sluitstenen. De vensters hebben traceerwerk in gele verblendsteen (driedelig in de zijbeuken en tweedelig in het koor) met lancetten en cirkels of sferische driehoeken in de oculi van de venstertoppen. De gevels sluiten af met uitkragende bakstenen lijsten waarop vervolgens de natuurstenen bakgoot rust. Het koordak is verder voorzien van neogotische dakkapellen met inzwenkende piramidedaken met pirons, met een vijfzijdig overstek boven het luikje aan frontzijde." Het INTERIEUR. De kapel heeft een ingang aan de zijde van de Zwarteweg en een hoofdingang in het ziekenhuis. De opgeklampte toegangsdeur met fraai sierbeslag heeft een spitsboogvormig bovenlicht met een glas-in-lood-raam met een voorstelling van Elisabeth. Het driebeukige hallenschip heeft granieten zuilen op achtzijdige zwarte granieten basementen met zandstenen bladkapitelen. Middenschip en zijbeuken zijn overwelfd door vierdelige kruisribgewelven. In de eerste travee van het schip bevindt zich een neogotische houten orgelgalerij met opengewerkt traceerwerk. De kerk heeft een tegelvloer (neogotiek) in verschillende kleuren, waarin plant- en diermotieven en de Evangelistensymbolen zijn verwerkt.
"In de zijbeuken hangt een complete geschilderde kruisweg in neorenaissancestijl uit 1912 van Wijnand Geraedts. De vensters van het koor, van de sluitingswanden van de zijbeuken en het venster in de eerste travee van de noorderzijbeuk bevatten glas-in-lood-ramen met figuratieve voorstellingen in neorenaissance- en neogotische stijl, met teksten aan de onderzijden waarop de schenkers zijn genoemd. De deuren naar de nevenruimte van het koor zijn van blank hout met neogotische briefpanelen. In het koor bevindt zich nog een neogotische bel met een fraai gedecoreerde armatuur en een neogotische ijzeren Godslamp."
Waardering
KAPEL van het "Sint Elisabeth's Gasthuis".
- Van architectuurhistorische waarde als functioneel onderdeel van het Sint Elisabeth's Gasthuis en als goed bewaard voorbeeld van een rond de eeuwwisseling gebouwde ziekenhuiskapel in de stijl van de neogotiek. Als dubbelkapel is er tevens sprake van een typologische waarde. Het gebouw vormt een van de scheppingen van de bekende architect J.W. Boerbooms die het aanvankelijke ontwerp maakte, dat waarschijnlijk door architect Welsing na de dood van Boerbooms werd afgebouwd. De detaillering van het gebouw is nog oorspronkelijk. Het interieur van de kapel is nog gedeeltelijk oorspronkelijk en draagt bij aan de monumentale waarde van het geheel.
- Van stedenbouwkundige waarde als markant gesitueerd object tussen de Utrechtseweg en de spoorbanen op een hoge stuwwal ten westen van de stadskern van Arnhem. Vanuit de aangrenzende woonwijk Lombok is de kapel ook te bereiken zonder het ziekenhuis te moeten betreden. De kapel vormt binnen het complex een waardevol beeldbepalend element aan de westelijke entree van Arnhem.
- Van cultuurhistorische waarde wegens de belangrijke rol die het Gasthuis speelde tijdens de Slag om Arnhem in 1944. Het Sint Elisabeth's Gasthuis bevond zich midden in de gevechtszone in de smalle corridor tussen de spoorweg en de rivier en ging dienst doen als hospitaal voor beide partijen. In het gebouw werd kort daarna een wapenstilstand overeengekomen. Als zodanig is het complex nauw verbonden met de geschiedenis van de stad Arnhem en met de nationale oorlogshistorie in het bijzonder. Doordat de kapel ook open stond voor anderen dan de ziekenhuispatiënten, is deze ook nauw verbonden met de kerkgeschiedenis in dit gedeelte van de stad Arnhem."
(
visit link)
Eng
"The CHAPEL of the "Sint Elisabeth's Gasthuis" is located behind the hospital wing and with the choir facing the Zwarteweg. The chapel is clearly visible from the north and from the Lombok district located to the west of the complex. With the construction of the J.W. The chapel designed by Boerbooms (1849-1899) was started in 1897. The substructure was completed in that year. In 1904-1905 the upper chapel was realized by architect W.G. Welsing, who probably followed Boerbooms' design.
The building faces west with the choir and can be characterized as a so-called double church, consisting of a lower church with the actual chapel above. The subchurch, built in 1897, housed, among other things, a dissection room, a funeral chapel and a morgue.
The lower church was designed by Boerbooms. After his death in 1899, W.G. Welsing about the project. Construction of the upper church started in 1904.
Description
The upper church consists of a three-aisled hall nave with five bays. The one-aisled choir has a single choir bay and a 5/8 closure. On each side the choir has a chapel with three closing sides that connects to both the closing wall of the side aisle and the side wall of the choir bay. The chapels each have one floor. The substructure is part of the lower church, the superstructure serves as a sacristy (south chapel) and storage space (north chapel). The church, built in brick in a cross-bond, has a gable roof over the main aisle and the choir with hips above the chancel closure. The side aisles have a transverse hipped roof per bay that connects to the main roof. A slender roof ridge with an eight-sided spire has been placed on the ridge of the roof at the transition from nave to choir. The roofs are covered with slates in mesh coverage. The buttresses have a cut with sedge in the substructure, which continues on the walls as a water molding (freestone). We find a second intersection with sills at the level where the sills of the windows of the upper chapel are located and these sills are also connected to a water molding, which itself is connected to the sills of the windows. Above, the buttresses have an diagonally placed brick pinnacle with a bluestone pyramid-shaped swiveling crown. Above this, the buttresses are decorated with a casement with a trefoil arch at the top and the buttresses end with a blue stone easel back with finial, which merges into the cover slab. The flanking dormers have basket arch windows in both the first and second floor and end with a bluestone balustrade consisting of a series of trefoil arches with a cornice between brick corner piers with pyramid-shaped bluestone crowns. The chapels have a flat zinc roof. The side aisles have a wide basket arch window in the substructure per bay. The lower floor of the choir has an arched door on the closing side and above it blind niches with linked pointed arches on a bluestone corbel. The upper church has pointed arch windows with quarter-hollow profiles in the reveals and natural stone birthstones and keystones. The windows have tracery in yellow verblend stone (three-part in the aisles and two-part in the choir) with lancets and circles or spherical triangles in the oculi of the window tops. The facades end with protruding brick frames on which the natural stone gutter rests. The chancel roof is also equipped with neo-Gothic dormer windows with swiveling pyramid roofs with pirons, with a five-sided overhang above the hatch at the front." The INTERIOR. The chapel has an entrance on the Zwarteweg side and a main entrance into the hospital. The clinging entrance door with beautiful decorative fittings have a pointed arched skylight with a stained glass window depicting Elisabeth. The three-aisled hall nave has granite columns on eight-sided black granite bases with sandstone leaf capitals. The central nave and side aisles are vaulted by four-part cross-rib vaults. In the first bay of The nave contains a neo-Gothic wooden organ gallery with openwork tracery. The church has a tiled floor (Neo-Gothic) in different colors, in which plant and animal motifs and the Evangelist symbols are incorporated.
"The side aisles contain a complete painted Stations of the Cross in neo-Renaissance style from 1912 by Wijnand Geraedts. The windows of the choir, the closing walls of the side aisles and the window in the first bay of the north side aisle contain stained glass windows with figurative scenes in neo-Renaissance and neo-Gothic style, with texts on the bottom on which the donors are named. The doors to the ancillary room of the choir are made of natural wood with neo-Gothic letter panels. In the choir there is a neo-Gothic bell with a beautifully decorated fixture and a neo-Gothic iron God's lamp."
Valuation
CHAPEL of the "Sint Elisabeth's Hospital"
.
- Of architectural-historical value as a functional part of the Sint Elisabeth's Hospital and as a well-preserved example of a hospital chapel built around the turn of the century in the Gothic Revival style. As a double chapel it also has a typological value. The building is one of the creations of the famous architect J.W. Boerbooms who made the initial design, which was probably completed by architect Welsing after Boerbooms' death. The detailing of the building is still original. The interior of the chapel is still partly original and contributes to the monumental value of the whole.
- Of urban development value as a strikingly situated object between the Utrechtseweg and the railway tracks on a high moraine west of the city center of Arnhem. The chapel can also be reached from the adjacent residential area of Lombok without having to enter the hospital. Within the complex, the chapel is a valuable defining element at the western entrance to Arnhem.
- Of cultural-historical value because of the important role that the Gasthuis played during the Battle of Arnhem in 1944. The Sint Elisabeth's Gasthuis was located in the middle of the combat zone in the narrow corridor between the railway and the river and served as a hospital for both sides. A ceasefire was agreed in the building shortly afterwards. As such, the complex is closely linked to the history of the city of Arnhem and to the national war history in particular. Because the chapel was also open to people other than hospital patients, it is also closely linked to the church history in this part of the city of Arnhem."
(
visit link)